هشدار امام علي(ع) درباره «عقاید انحرافی»

امام علي(ع) در خطبه 176 «نهج البلاغه»، درباره سه گروه از منحرفان در دين هشدار مى دهد تا قدم در راه آنها نگذاريد: 1- گروهى كه از دين به سرعت خارج شدند؛ تصوّر مى كنند دين دارند؛ در حالى كه فاصله آنها از دين واقعى و خالص، بسيار زياد است؛ همچون خوارج نهروان. 2- گروه بدعت گذاران اند كه دين را مطابق سليقه خود تغيير مى دهند و در واقع، فكر ناقص و هواى نفس خويش را بر احكام الهى مقدّم مى دارند كه نمونه هاى آن در عصر خلفا كم نبود. 3- گروهى كه آگاهانه با احكام خدا مخالفت مى كنند و آنچه را با منافع زودگذرشان سازگار نيست به راحتى كنار مى گذارند.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 176 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (من به اتكاى وعده هاى الهى و با دليل و حجّت او سخن مى گويم. خداوند مى فرمايد: كسانى كه گفتند: پروردگار ما خداست، سپس در مسير مستقيم، ثابت ماندند، فرشتگان الهى بر آنها نازل مى شوند [و به آنها مى گويند:] نترسيد، اندوهگين نباشيد و بشارت باد بر شما به آن بهشتى كه به شما وعده داده مى شد)؛ «وَ إِنِّي مُتَكَلِّمٌ بِعِدَةِ اللهِ وَ حُجَّتِهِ، قَالَ اللهُ تَعَالَى:«إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَ لَا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ»». آن گاه در يك نتيجه گيرى روشن مى فرمايد: (شما گفته ايد: پروردگار ما خدا است؛ [ولى ادامه آيه را فراموش نكنيد و] بايد بر طريقه كتاب او و راه روشن فرمان هايش و مسير درست عبادتش مستقيم و ثابت بمانيد)؛ «وَ قَدْ قُلْتُمْ: [رَبُّنَا اللهُ]، فَاسْتَقِيمُوا عَلَى كِتَابِهِ، وَ عَلَى مِنْهَاجِ أَمْرِهِ، وَ عَلَى الطَّرِيقَةِ الصَّالِحَةِ مِنْ عِبَادَتِهِ». اشاره به اينكه گفتار بى عمل، كسى را به جايى نمى رساند و سبب ورود در بهشت و سعادت جاويدان نمى شود؛ حال كه اظهار ايمان كرده ايد، وارد ميدان عمل شويد تا مشمول وعده هاى الهى در آيات مذكور شويد.

جمله هاى سه گانه «فَاسْتَقِيمُوا عَلَى كِتَابِهِ...» ممكن است اشاره به اعتقاد خالص در اصول دين و اطاعت اوامر در فروع و اخلاق صالح در روحيات باشد و تا مؤمنان در اين سه مرحله كار نكنند مشمول وعده هاى الهى در آيه يادشده نخواهند شد.
آن گاه خطرهاى طرق انحرافى را كه در كمين پويندگان اين راه است بيان مى فرمايد: (از اين مسير روشن خارج نشويد و در آن بدعتى نگذاريد و از آن منحرف نگرديد؛ زيرا آنها كه خارج شوند در قيامت در پيشگاه خدا وا مى مانند و به سر منزل مقصود نمى رسند)؛ «ثُمَّ لاتَمْرُقُوا(1) مِنْهَا، وَ لَا تَبْتَدِعُوا فِيهَا، وَ لَا تُخَالِفُوا عَنْهَا. فَإِنَّ أَهْلَ الْمُرُوقِ مُنْقَطَعٌ(2) بِهِمْ عِنْدَ اللهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ». امام(عليه السلام) در اين عبارت به سه گروه از منحرفان اشاره كرده، هشدار مى دهد قدم در راه آنها نگذاريد:
نخست گروهى كه از دين به سرعت خارج شدند؛ تصوّر مى كنند دين دارند؛ در حالى كه فاصله آنها از دين واقعى و خالص، بسيار زياد است؛ همچون خوارج نهروان كه در تاريخ و بر اساس روايات به «مارقين» شهرت يافتند؛ تعبّد و پايبندى آنها به ظاهر دين چنان بود كه افرادِ ناآگاه، آنان را از دينداران جدّى مى پنداشتند؛ در حالى كه از دين فقط به ظاهر و پوسته اى قناعت كرده بودند و از حقيقت اسلام بيگانه بودند.
دوّم گروه بدعت گذاران اند كه دين را مطابق سليقه خود تغيير مى دهند و در واقع، فكر ناقص و هواى نفس خويش را بر احكام الهى مقدّم مى دارند كه نمونه هاى آن در عصر خلفا كم نبود.
سوّم، گروهى اند كه آگاهانه با احكام خدا به مخالفت بر مى خيزند و آنچه را با منافع زودگذرشان سازگار نيست به راحتى كنار مى گذارند. جمله معروف معاويه به مردم كوفه به هنگامى كه فاتحانه وارد كوفه شد و گفت: «به خدا سوگند! با شما پيكار نكردم تا نماز بخوانيد و روزه بگيريد و حجّ بجا آوريد و زكات دهيد. شما اين كارها را انجام مى دهيد؛ من فقط براى اين با شما پيكار كردم كه بر شما حكومت كنم [و طبق نقلى بر گردن شما سوار شوم]»(3) نمونه روشنى از آن است.
مسلّماً كسانى كه در اين راه هاى انحرافى گام نگذارند و گرفتار وسوسه هاى شيطان و هواى نفس نشوند كسانى اند كه «رَبُّنَا اللهُ» گفته اند و در طريق مستقيم، گام نهادند و فرشتگان پروردگار بر آنها نازل مى شوند و به آنها بشارت بهشت مى دهند.(4)

پی نوشت:

(1). «مروق» در اصل به معناى گذشتن تير از هدف است، و مارقين به گروهى مانند خوارج اطلاق شده است؛ زیرا آنها چنان افراطى بودند كه از دايره دين گذشتند و به بيراهه افتادند.

(2). «منقطع بهم» به معناى كسانى است كه زاد و توشه آنها تمام شده يا مَركَب شان از كار افتاده و در وسط راه مانده و به مقصد نرسيده اند.

(3). اين سخن را بسيارى از مورخان و محدثان در كتاب هاى خود نقل كرده اند؛ از جمله در المصنف في الأحاديث و الآثار، ابن أبي شيبة كوفي، عبد الله بن محمد، تحقيق: كمال يوسف الحوت، مكتبة الرشد، رياض، 1409 قمری، چاپ اول، ج 6، ص 251؛ تاريخ مدينة دمشق و ذكر فضلها و تسمية من حلها من الأماثل، ‏ابن عساكر، على بن حسن‏، محقق / مصحح: شيرى، على‏، دار الفكر، بيروت‏، 1415 قمری، ج 52، ص 380؛ البداية و النهاية، ابن كثير دمشقى، اسماعيل بن عمر، دار الفكر، بيروت، 1407 قمری / 1986 میلادی، ج 8، ص 14؛ شرح نهج البلاغة، ابن أبي الحديد، أبو حامد عز الدين عبد الحميد بن هبة الله بن محمد بن محمد‏، محقق / مصحح: محمد ابوالفضل ‏ابراهيم، کتابخانه آية الله مرعشي نجفي‏، قم،‏ 1404 قمری، چاپ: اول، ج 16، ص 14 نقل شده است. در ذيل بعضى از اين نقلها آمده است كه با صراحت گفت: «من هر شرطى را با هر كس كرده ام زير پاى خود قرار داده ام [اشاره به اينكه به شرايط صلح با امام حسن(عليه السلام) پايبند نيستم]».

(4). گردآوری از: پيام امام اميرالمؤمنين(عليه السلام)‏، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: جمعى از فضلاء، دار الكتب الاسلامية، تهران‏، 1386 شمسی‏، چاپ: اول‏، ج 6، ص 568.

هشدار امام علي(ع) درباره «عقاید انحرافی»

امام علي(ع) در خطبه 176 نهج البلاغه درباره خطر چه گروه هايي هشدار داده است؟