تبادل لینک هوشمند 
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
مقابله با فرقه های انحرافی در راستای تقویت باورهای مهدوی
وجود جریان های انحرافی عقیدتی در زمان همه امامان شیعه وجود داشت. شدت مواجهه آن بزرگواران بر اساس میزان آسیب آن اندیشه ها به اعتقادات مردم تنظیم می شد. از این رو حضرات معصومان در مقابل کوچک ترین انحرافات، سخت ترین مواضع را اتخاذ کرده و به روشنگری شیعیان می پرداختند. آن چه که بررسی مواجهه امام جواد(ع) با این فرقه ها را در این مقاله، ضروری می سازد، آسیبی است که آنان به باورهای مهدوی شیعیان می زدند.
در زمان امام جواد(ع) جریان های انحرافی درون دینی مانند زیدیه، اسماعیلیه و واقفیه از طرفی و جریان غلات نیز از طرفی دیگر، دست از فعالیت خود برنداشته و هر یک در صدد تبلیغ و ترویج عقاید انحرافی خود بودند. اگر چه پیدایش این گونه فرق، مربوط به دوران امامت امام جواد(ع) نبود ولی استمرار فعالیت آنان در دوره ایشان بود و تاریخ اندیشه ها نشان داده که یک اندیشه در طول زمان قوی تر از زمان پیدایش است. از این رو امام جواد(ع) کار دشواری پیش رو داشت.
تنها حُسنی که این دوران داشت، عدم پیدایش فرقه ای جدید و پایا بود. برخی محققان معاصر نیز این نکته را مورد تأیید قرار داده اند:
پس از امام هشتم تا امام دوازدهم که نزد اکثریت شیعه مهدی موعود است، انشعاب قابل توجهی به وجود نیامد و اگر وقایعی نیز در شکل انشعاب پیش آمده، چند روز بیش نپاییده و خود به خود منحل شده است، مانند اینکه جعفر فرزند امام دهم پس از رحلت برادر خود امام یازدهم، دعوی امامت کرد و گروهی به وی گرویدند اما پس از چند روزی متفرق شدند و جعفر نیز دعوی خود را تعقیب نکرد و همچنین اختلافات دیگری در میان رجال شیعه در مسائل علمی، کلامی و فقهی وجود دارد که آنها را انشعاب مذهبی نباید شمرد. (طباطبایی، 1385: 65).
بیشترین آسیب به پندارهای حوزه مهدویت را فرقه «واقفه» یا «واقفیه » وارد می کرد. آنان کسانی بودند که بر یک امام توقف می نمودند بدین معنا که آن امام را زنده دانسته و منتظر رجعت یا ظهور وی بوده و از این رو امامت امام بعدی را برنمی تابیدند. پس «واقفیان»، منتظر امام مورد نظر خویش و مخالف با مهدویت مصطلح شیعیان اثناعشری بودند. پس از امامان متعدد، پدیده «توقف بر یک امام» خودنمایی کرده(ناصری، 1409: ج1، 39 -55) ولی مشهورترین واقفیان، توقف کنندگان بر امام موسی بن جعفرند (نوبختی، 1355: 85). از این رو امام جواد(ع) با منحرف ترین و سرسخت ترین فرقه های زمانه خویش که بیشترین آسیب را به اندیشه های مهدوی شیعیان اثناعشری می زد، مواجه بودند.
انگیزه اصلی ترویج دهندگان و قائلین این جریان دنیاطلبی بوده، لذا با جعل روایات و سوءاستفاده از آن سبب انحراف عده ای از شیعیان پس از امام کاظم(ع) شدند. گروه انحرافی واقفیه با انگیزه های مادی و دنیاطلبی گروهی از بزرگان شیعه آغاز شد که تداوم امامت امام رضا(ع) را با منافع مادی خود در تضاد می دیدند. گزارش کشی از وضعیت دو تن از وکلای امام کاظم(ع) این موضوع را به خوبی ثابت می کند و آن این که نزد دو تن از وکلای امام کاظم(ع) بنام حیان سراج و شخصی دیگر حدود سی هزار دینار بود و با آن پول، خانه و غلام خریدند. وقتی خبر شهادت امام کاظم(ع) رسید آنان انکار نمودند و این آموزه را که «لا یموت لانّه هو القائم» میان شیعیان رواج دادند (کشی، 1409: ج2، 760).
از سوی دیگر، برخی این ادعا را به دلیل آن که انگیزه های مادی، از مهم ترین دلایل توقف واقفه بوده و این شرایط پس از هر امامی وجود نداشته، نپذیرفته اند (ناصری، 1409: ج1، 60). آنان بر این باورند که وجود روایات زیاد از امامان قبل از امام کاظم(ع) در زمینه مهدویت و مسئله انتظار میان میراث ماندگار گذشتگان، دلیل مهم دیگری بر پیدایش واقفه است. تعبیر مهدی و قائم در آموزه ها و اعتقاد به آن برای عده ای می توانست زمینه انحراف را به وجود بیاورد. اگرچه توجه به این مسئله از ناحیه عده ای باورمندانه و صرفاً بر اساس یک اعتقاد قلبی به مسئله مهدویت بود ولی اسباب سوء استفاده را برای عده ای فرصت طلب ایجاد می نمود. برای نمونه یکی از افراد فرصت طلب که با استفاده از احساسات شیعیان در این خصوص به سوء استفاده پرداخت و اقدام به ایجاد فرقه ممطوره[2] کرد، فردی از غلات به نام محمدبن بشیر بود. او تا جائی پیش رفت که اعتقاد به حلول و تناسخ و مباح دانستن محرمات را از عقاید این فرقه دانست (نوبختی، 1355: 83-84).
امام جواد(ع) با این جریان به شدت مقابله می کردند. تنویر افکار عمومی جامعه شیعه با تبیین وجوه انحرافی آنان، از جمله مهم ترین اقدامات امام در مقابله با این گونه فرقه های انحرافی بود.
زمانی که از امام جواد(ع) در خصوص نماز خواندن پشت سر این گروه سؤال شد، امام، شیعیان خود را از این کار نهی کردند (صدوق، 1413: ج1، 379). اهمیت این منع، زمانی بهتر و بیشتر روشن می شود که بدانیم ائمه اطهار(ع) در برخی موارد شیعیان را توصیه می کردند که برای حفظ یکپارچگی مسلمانان، پشت سر پیروان اهل سنت نماز بخوانند (صدوق، 1413: ج1، 301 و 382؛ کلینی، 1407: ج3، 380 و ج2، 219). امام جواد(ع)، پیروان این فرقه را به لحاظ فهم و اندیشه در نزد افکار عمومی شیعیان به چارپایان تشبیه نموده و می فرمودند:
هُم حَمیرُ الشّیعَه؛
آنان درازگوشان شیعیانند.
سپس این آیه را تلاوت می کردند:
(إِنْ هُمْ إِلاَّ کالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبیلاً) (فرقان: 44)؛
آنان همانند ستوران هستند، بلکه گمراه ترند (کشی، 1409: ج2، 761).
امام جواد(ع) به صراحت جریان زیدیه و واقفیه را در ردیف ناصبیان قرار می داد و آنان را از مصادیق آیه شریفه:
(وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ عامِلَةٌ ناصِبَة) (غاشیه: 2-3)؛
در آن روز، چهره هایی زبونند، که تلاش کرده، رنج [بیهوده] برده اند.
اعلام می کردند (کشی، 1409: ج2، 761).
این گزارش ها نشان می دهد که در بین شیعیان مسئله مهدویت و انتظار مسئله ای ناآشنا نبوده و به ویژه پس از امام کاظم(ع) با وجود مشهورترین فرقه واقفه، مهدویت از حساسیت ویژه ای برخوردار شده است. امام جواد(ع) مبارزه با این فرقه و مشابهانش را در راستای آماده سازی شیعیان برای دوره غیبت حضرت قائم(عج)، در دستور کار خویش قرار داده بود.
نکته آخر آن که گاهی در بیان امام جواد(ع)، از منکران حضرت قائم (عج) سخن به میان آمده که این فرق انحرافی می تواند یکی از مصادیق آن باشد. امام در این بیان فرمودند که منکران قائم(عج)، اعتقاد به او را به سخره می گیرند (صدوق، 1395: ج2، 378).
نظرات شما عزیزان:
