تجلی آیات در سیره امام جواد (ع)

تقوای الهی در همه امور زندگی و رفق و مدارا با دشمنان و احسان و بخشندگی و ملاطفت با دوستان از عناصر سازنده و استوار در تحکیم پایه ها و مناسبات فردی و اجتماعی هستند. قرآن کریم در فرازهای بسیاری به تأثیر انفاق مادی و بخشش در زندگی آدمی پرداخته است. حضرت جواد(ع) مصداق عینی آیۀ: ذُرِّيَّةً بَعْضُهٰا مِنْ بَعْضٍ و بر اساس ادلۀ روایی در بین امامان شیعه وجود مقدس و شگفت انگیز حضرتش با یحیی نبی(ع) و عیسی مسیح(ع) بر اساس آیات 13و 30سورۀ مریم تشبیه شده است. سیرۀ فردی و اجتماعی آن جناب مصداقی از تجلی آیات اخلاقی قرآن بر اساس آیۀ 128سورۀ نحل و 134سورۀ آل عمران و 90 سورۀ یوسف است. در این مقاله با رو یکرد تار یخی، تفسیری و توصیفی به بررسی برخی جلوه های آشکار آیات قرآنی در سیرۀ إبن رضا حضرت امام جواد (ع) پرداخته شده است.

منبع : بینات: پاییز - 1395 , رحیم پور، مهناز , نویسنده و پژوهشگر، کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

مقدمه

نهمین حجت برگزیدۀ حق حضرت امام محمد بن علی -إبن الرضا(ع)- بر اساس قول جمهور و مشهور دانشمندان در سنه 195قمری در مدینه دیده به جهان گشود. در ماه تولد آن جناب اختلاف نظر وجود دارد، برخی چون کلینی،[1] شیخ مفید،[2] و شیخ طوسی[3] میلاد آن حضرت را در نوزدهم یا نیمۀ ماه رمضان دانسته اند. اما در عرف فرهنگ عامه شیعه سخن إبن عیاش، نخستین کسی که تولد امام جواد(ع) را در دهم ماه رجب گزارش کرده است، شهرت یافته است.[4] گفتنی است بزرگانی چون نوبختی و مسعودی نیز بر تولد امام جواد(ع) در ماه رمضان تا کید کرده اند.[5]

مدت امامت آن حضرت 17سال طول کشید و بنا به قول مشهور در منابع کهن شیعه در آخر ذی القعده - 220ق- با دسیسه خلیفه وقت و نزدیکانش مسموم و به شهادت رسیدند.[6] کنیه آن حضرت أبو جعفر و ملقب به مرتضی، منتخب، مختار و مشهورترین القاب آن حضرت تقی و جواد است.[7]

فتال نیشابوری مینویسد: ابراهیم بن عقبه گوید«: برای امام هادی (ع) نوشتم و پرسیدم: آیا ز یارت مرقد مطهر امام حسین (ع) برتر است یا ز یارت کاظمین؟ مرقوم فرمودند: «ز یارت امام حسین (ع) مقدم است و کاظمین ز یارت دو تن دارای پاداش بزرگتری است.»[8] مادر گرامی آن حضرت ام ولدی بود به نام سبیکه نوبیه که از وی به خیزران نیز یاد شده است، وی از بستگان مار یه قبطیه -مادر ابراهیم و همسر رسول خدا (ص)- است.[9] آن بانو در فضایل اخلاقی از برترین زنان عصر خو یش بود. ز یرا از ایشان با عنوان بهترین کنیزان یاد شده است.

بر اساس روایتی در «الارشاد» علی بن جعفر (ع) از امام رضا (ع) و آن جناب از امام کاظم(ع) و ایشان از رسول خدا (ص) روایت فرموده است: «بأبی إبن خیرة الإماء النوبیة الطیبة الفم، المنتجبة الرحم،... ؛ پدرم به فدای پسر بهترین کنیزان نوبیه -اهل نوبه- پا کیزه دهان، نجیب زهدان و»...[10] این تعبیر بیانگر آن است که آن بانو دارای مقام تقوا و پارسایی و پا کدامنی و طاهره بودند.

اوضاع سیاسی اجتماعی

یکی از دشوارترین مقاطع زندگی امامان شیعه در مقطع حکومت عباسیان در دوران امامت حضرت کاظم (ع) واقع شده است. دو ران زندگانی آن حضرت به سبب وجود دشمنان و بدخواهان از بین نزدیکان آن جناب به سختی سپری شد، سرانجام ر یشه های اعتقادی و انحرافی محمد بن اسماعیل بن جعفر و دشمنیهای او زمینه زندانی شدن و شهادت موسی بن جعفر (ع) را به دنبال داشت.[11] پس از شهادت امام کاظم (ع) دو گرایش عمده به نام های قطعیه و واقفیه پدید آمد. قطعیه رحلت امام کاظم (ع) را تأیید کرد و امامت حضرت رضا (ع) را پذیرفت. اما گرایش به واقفیه به بهانه باور نداشتن به رحلت امام کاظم (ع) بر اعتقاد به امامت یا مهدو یت آن حضرت باقی ماند. این باور سبب پیدایش انحراف در شیعه گردید. در تار یخ امامت همواره مقطع تغییر امام از زمینههای پیدایش اختلاف و انحراف و از نقاط بحران ساز تشیع بوده است. عواملی چون ر یاست طلبی، ز یاده خواهی مالی، عوام زدگی و جهل گروهی از شیعیان و دوستان أهل بیت (ع) که یا دو ران امامت را پایان یافته میدانستند؛ و یا در تشخیص امام بر حق اشتباه میکردند.[12]

دو ران امامت حضرت رضا (ع) عصر و یژهای است ز یرا آن جناب در تعیین جانشین خود و امام بعدی، با مشکلاتی رو برو بود. از یک سو پس از شهادت امام کاظم (ع) گروهی بر اساس انگیزهای مادی به نام واقفیه امامت آن حضرت را انکار کردند، و از سوی دیگر آن جناب تا حدود چهل و هفت سالگی دارای فرزند نشده بود، و أحادیث رسیده از رسول خدا (ص) حا کی از این بود که امامان دوازده نفرند که نه نفر از آنان از نسل امام حسین (ع) خواهند بود. فقدان فرزند برای امام رضا (ع) هم امامت آن حضرت و هم تداوم آن را ز یر سؤال برده بود.

شیخ مفید در ارشاد روایت میکند: حسین بن بشار روایت کند که گفت: إبن قیاما واسطی از سران واقفیه طی نامهای به حضرت رضا(ع) نوشت: «چگونه ممکن است امام باشی در صورتی که فرزند نداری؟» و امام(ع) در پاسخ نوشت: «از کجا می دانی که من دارای فرزند نخواهم بود، سوگند به خدا، این رو زها و شبها نگذرد که خداوند پسری به من عطا میکند که حق را از باطل جدا سازد.»[13]

در اواخر امامت حضرت رضا (ع) نیز آنچه در انتقال امامت به امام جواد (ع) امر را بر برخی دوستان و شیعیان أهل بیت (ع) مشتبه ساخت؛ کودکی آن جناب بود. از این رو یکی از مسائلی که بعدها در مباحث کلامی مربوط به امامت، جایگاه و یژهای یافت این بود که آیا ممکن است کسی پیش از بلوغ به مقام امامت برسد؟[14] از نظر نوبختی علت پیدایش این اختلاف این بود که شماری از دوستان أهل بیت (ع) بلوغ را یکی از شرایط و امامت میدانستند.[15] سرانجام وجود ادله روایی و توصیه های صریح حضرت رضا (ع) نیز برتری علمی و اخلاقی حضرت جواد (ع) امامت ایشان را نزد شیعیان ثابت کرد.

رو زی در محضر امام رضا (ع) فرزندش أبوجعفر (ع) را که خردسال بود آو ردند، امام(ع) فرمودند: «این مولودی است که برای شیعیان ما با برکت تر از او زاده نشده است.»[16] ز یرا با به دنیا آمدن آن حضرت دیگر انشعابی در شیعه به وجود نیامد، و پیروان اهل بیت (ع) از تحیر و سرگردانی رهایی یافتند.

در بعد سیاسی و فرهنگی عصر طلایی تار یخ اسلام به دو ران خلافت هارون و مأمون که مقارن با امامت حضرت کاظم (ع) و حضرت رضا (ع) و در بخشی از دو ران امامت حضرت جواد (ع) واقع شده بود باز میگردد. در این دو ران ذخائر علمی از یونان و ایران به زبان عربی ترجمه شده و علوم فراوانی در زمینههای مختلف در طب، منطق، فلسفه، نجوم، ر یاضیات و سایر علوم وارد جامعه اسلامی شده بود.[17] از این رو مناظرات مختلفی از حضرت رضا (ع) و امام جواد (ع) در کتب روایی شیعه وارده شده است.[18]

در صلوات منسوب به امام حسن عسکری(ع) آن حضرت دربارۀ امام جواد(ع) می فرماید: «اللهمّ صلّ علی محمّد بن علی بن موسی علُ م التقی و نور الهدی.... اللهم فکما هدیت به من الضلالة و استنقذت به من الحیرة و أرشدت به من اهتدی و زّکّیت به من تزکی.... ؛ پرو ردگارا درود فرست بر محمّد بن علی بن موسی که نشانه و مثل اعلای تقوی و نور هدایت است.... پرو ردگارا پس چنانکه خلق را تو به واسطۀ او از گمراهی به راه هدایت آو ردی و از وادی حیرت نجات دادی و هر که لایق هدایت بود به واسطۀ او ارشاد کردی و هرکس قابل تزکیه نفس بود روحش را تزکیه دادی.».....[19]

نظرات شما عزیزان: