تبادل لینک هوشمند 
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
5- پرورش نیروی عقلانی
بر خلاف روش قبل (دعوت به ارزش ها و موعظه ها)، که عمدتاً بر بُعد عاطفی انسان تأکید داشت، در این روش، تأکید اصلی بر بُعد شناختی (فکری عقلانی) انسان است. قرآن کریم، بر این روش، تأکید دارد و ایاتی که به نهی از تقلید و پیروی کورکورانه از گذشتگان یا اکثریت، 19 نکوهش کسانی که تعقّل نمی کنند، 20 مذمّت کسانی که بدون دلیل، چیزی را می پذیرند، 21 دعوت به ژرف نگری و تعقّل در مظاهر طبیعی پیرامون، در ایات قرآن و در خود انسان، 22 مقایسه، 23 تشویق به انتخاب بهترین سخنان24 و. . . اشاره دارند، همگی سعی در پرورش نیروی عقلانی و شناخت مخاطبان خود دارند.
6- روش عبرت آموزی
در قرآن کریم، روش عبرت آموزی، فراوان به کار گرفته شده است. تأمّل در آثار به جای مانده از گذشتگان که از سفارش های قرآن است ، ما را متقاعد می کند که برای کناره گرفتن از هر خطایی، لازم نیست حتماً آن را تجربه کنیم و کیفر ببینیم. قرآن، ما را به سیر و سفر در آثار گذشتگان و تجربه آموزی از پیشینیان دعوت می کند: «ایا در زمین نگردیده اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنها بودند، چگونه بوده است؟ آنها از ایشان نیرومندتر بودند و آثاری [پایدارتر] در روی زمین باقی گذاشتند. خدا آنان را به کیفر گناهانشان گرفتار کرد و در برابر خدا حمایتگری نداشتند». 25
زیارت قبور و تأمّل در حالات کسانی که روی زمین، گردن کشی ها می کردند و اکنون بدون حرکت در کمال خواری در خاک، جای گرفته اند، انسان را آرام، بلکه رام می کند و به آدمی، این فرصت را می دهد که خود را دریابد و در عاقبت خویش بیندیشد: «تفاخر به بیشتر داشتن، شما را غافل داشت تا کارتان [و پایتان] به گورستان رسید». 26 به طور کلّی، در یک جمع بندی می توان گفت که عبرت آموزی های قرآن، انسان را به سوی این امور دعوت می کند: خویشتنداری و پاک دامنی، بی رغبتی به دنیا، کاهش لغزش و خطا، شناخت خویشتن، کوتاه شدن طمع، فهم و درک و تقوا.
7- مداومت بر عمل
«برای انسان جز حاصل تلاش او نیست و [نتیجه] کوشش او به زودی دیده خواهد شد». 27
قرآن در ایات بسیاری، به کافی نبودن ایمان، اشاره می کند و بلکه عمل را برای تکمیل و اتمام ایمان، لازم می شمارد و حتّی یکی از معیارهای درجه بندی افراد را عمل آنان می داند: «برای هر یک از آنها، از آنچه انجام داده اند، مراتبی است و پروردگارت از آنچه می کنند، غافل نیست». 28 و نیز: «اگر نیکی می کنید، به خودتان می کنید و اگر بدی می کنید، باز هم به خودتان می کنید. . . ». 29
8- روش تشویق و تنبیه
همه ایات بهشت و دوزخ و همه وعده های الهی، به نوعی در جهت تشویق و تنبیه بندگان برای تغییر رفتار و حرکت در مسیر رستگاری و تخلّق به فضائل اخلاقی است.
قرآن، روش های مختلفی را برای تشویق و تنبیه، نشان می دهد که از جمله آنها می توان به این موارد اشاره کرد: توجّه عاطفی (نگاه محبّت آمیز، لبخند و یا هر گونه احساس تایید در برابر کار نیک)، 30 تشویق زبانی (دعا کردن در حقّ نیکوکار)، 31 پاداش دادن به نیکوکار و محروم نمودن بدکاران از آن، 32 جریمه و مجازات جبرانی33 و توبیخ و تنبیه بدنی. 34
9- نظارت بر خود
این روش که در قالب اعمالی چون: توبه (نوسازی خویشتن)، 35مُراقبه، محاسبه، 36 معاقبه (پاداش و جزا معین کردن برای اعمال خود)37 و. . . جای می گیرد، کاملاً به صورت «خودتربیتی» انجام می شود. مقصود از نظارت بر خود، این است که فرد، با هشیاری و مراقبت کامل نسبت به ارزش های اخلاقی پذیرفته شده، بکوشد رفتارهای فکری، قلبی، عملی و گفتاری منافی با فضائل اخلاقی، به حریم او راه نیابند و باعث سستی و زوال مَلَکات اخلاقی او نگردند. فرد باید با «نظارت برخود»، با دقت به ثبت و ضبط رفتارهای خود بپردازد و با «خودسنجی»، رفتارهای فعلی را از نظر کمیت و کیفیت، با الگوی ایده آل، مقایسه کند و با «خودتقویتی»، به آن دسته از رفتارهایش که هدف را نزدیک تر می کنند، پاداش بدهد و رفتارهای مقابل آن را با تقویت منفی و احیاناً تنبیه، کنترل کند: «صبر پیشه سازید و خویشتنداری بوَرزید و مَرزبانی کنید و از خدا پروا کنید، باشد که رستگار شوید». 38
10- پرورش ایمان
ایمان، یک حالت قلبی و فرایند روانی است که جهتگیری آن در افکار، احساسات و اعمال، آشکار می شود. با ایمان به خداوند متعال، روز آخرت و جزا و فرشتگان که همگی در تعبیر «ایمان به غیب» خلاصه می شوند ، ابعاد شناختی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی انسان، تغییر می کند و نگرش او در محدوده محاسبات فیزیکی و سودجویانه نمی گنجد. احساس حضور در محضر خداوند، عامل مهمّی در تربیت و کنترل اخلاقی انسان خواهد بود، لذا پرورش ایمان در سراسر وجود انسان با اهرم های بسیاری که در اختیار دارد، تربیت اخلاقی را تسهیل می کند؛ بلکه ایمان، خود، آفریننده مکارم اخلاقی در وجود انسان است. در سایه ایمان به یگانگی خداوند، انگیزه ها، اهداف، عواطف و افعال، همگی برای تحقّق هدف واحدی که «خشنودی خداوند» است، همگرایی می یابند و آمال و اهداف دنیوی، نفسانی و شیطانی و هر چه که غیر خداست و اسباب تنش و کشمکش و حسد و رذایل اخلاقی است، کم رنگ می گردند. هر چه قدرت ایمان بیشتر باشد، احساس حضور در محضر خداوند، بیشتر و تربیت اخلاقی آسان تر خواهد بود.
قرآن کریم با پرورش ایمان و استفاده از معارف الهی، ریشه رذایل اخلاقی را از بین می برد؛ چرا که هدایت کننده به استوارترین و درست ترین راه هاست: «این قرآن، به راهی که استوارترینِ راه هاست، هدایت می کند». 39 آفریننده قرآن که خالق جهان و جهانیان است ، همواره و در همه حال، در هر زمان و هر مکان، نگهبان انسان است: «. . . خداوند، همواره بر شما نگهبان است»40 و «آدمی هیچ سخنی را به لفظ در نمی آورد، مگر این که مراقبی آماده نزد او آن را ضبط می کند». 41بر اساس آموزه های قرآنی، ایمان را می توان از راه عبادت، ذکر، نیایش، محبّت به اولیای الهی و. . . تقویت کرد.
11- کسب رضایت خداوند
این شیوه، بهترین راه تربیت است و چیزی بزرگ تر از آن، یافت نمی شود. لذا قرآن، بسیار به آن پرداخته است. درک محبّت خداوند و لطف و عنایت بی حدّ و حصر او به انسان، عشق را در دل، شعله ور و وجود خاکی مخلوق را در برابر عظمت و قدرت بی انتهایش خاشع می سازد. در پرتو این عشق، همه پلشتی ها، از دل، جدا و درخت پاک فضائل در دل، نشانده می شود. خداوند می فرماید: «خداوند در سینه یک فرد، دو دل قرار نداده است». 42 این ایه، نشان می دهد که هر گاه محبّت الهی، به دل راه یابد، محبّت های جز خود را از میان می بَرَد و دیگر، غیر، در آن یافت نمی شود. محبّت به خدا، محبّت خلق خدا را نیز در دل ایجاد می کند.
قرآن کریم، عاشقان خدا را این گونه معرّفی می کند: در برابر مؤمنان، خاضع و مهربان و در برابر دشمنان و ستمکاران، سرسخت و خشن اند؛ جهاد در راه خدا به طور مستمر از برنامه های آنهاست؛ در راه انجام دادن وظیفه و فرمان خدا از ملامت هیچ ملامت کننده ای نمی هراسند. 43آنچه می توان از مجموع ایات قرآن در این باره دریافت، این است که عشق به خداوند، عشق به همه زیبایی ها و خوبی هاست و دلی که جایگاه این موهبت بزرگ است، آراسته به همه فضائل و مکارم اخلاقی و دور از همه رذائل است؛ چرا که در همه حال، خود را در محضر خداوند می بیند و لذا حتّی فکر گناه هم به اندیشه اش خطور نخواهد کرد.
نتیجه:
قوانین و آموزه های قرآن، تمامی مصالح فردی و اجتماعی انسان را در نظر گرفته، جوابگوی تمام نیازمندی های جوامع بشری است، بر تمام جنبه های دنیوی و زندگی مادّی انسان ها نظارت دارد و همه جنبه های معنوی و اُخروی زندگی آنها را نیز تأمین می کند. آشنایی با قرآن و آموزش های آن، یعنی آشنایی انسان با جان و روح شیفته کمال خود، آن چنان که هست و آن چنان که باید باشد! قرآن، کتابی معمولی نیست که انسان را از دیدگاهی محدود، یا با دانش های در معرض دگرگونی مطرح کند؛ بلکه کتابی است که اگر تدبّر و فهم عالی خود را با درونی پاک در آموزش و دریافت آن به کار ببندیم، به طور قطع، همه واقعیات مربوط به انسان را از آن دریافت خواهیم کرد و خواهیم پذیرفت، به این شرط که به آنچه می خوانیم، بیندیشیم و در سایه تفکّر و تأمّل و مطالعه بیشتر، به آنها عمل کنیم.
پی نوشت ها:
4- سوره انعام، ایه 90.
5- سوره احزاب، ایه21-
6- سوره زُخرف، ایه 2324-
7- سوره توبه، ایه71-
8- سوره نساء، ایه97-
9- سوره مدّثر، ایه4045-
10- سوره مائده، ایه88-
11- سوره قصص، ایه77-
12- سوره مؤمنون، ایه6-
13- سوره اسراء، ایه70.
14- بحار الأنوار، ج68، ص16-
15- سوره اعراف، ایه199-
16- سوره مائده، ایه13-
17- سوره حِجر، ایه85-
18- سوره نحل، ایه125-
19- ر. ک: سوره زخرف، ایه2224؛ سوره انعام، ایه116-
20- ر. ک: سوره انفال، ایه 22-
21- ر. ک: سوره انعام، ایه 116؛ سوره زخرف، ایه20-
22- ر. ک: سوره یوسف، ایه105-
23- ر. ک: سوره زُمر، ایه9؛ سوره رعد، ایه16-
24- ر. ک: سوره زُمر، ایه18-
25- سوره مؤمن، ایه21-
26- سوره تکاثر، ایه 12-
27- سوره نجم، ایه3940.
28- سوره انعام، ایه132-
29- سوره اسراء، ایه7-
30. ر. ک: سوره شعرا، ایه215-
31- ر. ک: سوره توبه، ایه103-
32- ر. ک: سوره حشر، ایه20-
33- ر. ک: سوره مائده، ایه45-
34- ر. ک: سوره بقره، ایه194-
35- ر. ک: سوره نور، ایه31؛ سوره زُمر، ایه53-
36- ر. ک: سوره حشر، ایه18-
37- ر. ک: سوره نازعات، ایه4041-
38- سوره آل عمران، ایه200.
39- سوره آل عمران، ایه138-
40. سوره نساء، ایه1-
41- سوره ق، ایه18-
42- سوره احزاب، ایه4-
43- ر. ک: سوره مائده، ایه54-
-----------------------------------------------
منابع:
1- شیوه های تعلیم در قرآن و سنّت، مهدی برومند سعید، رشت: کتاب مبین، 1381-
2- مجموعه سخنرانی ها و مقالات قرآنی، قم: دار القرآن الکریم، 1370.
3- تکامل در پرتو اخلاق، غلامرضا سلطانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1383-
4- اخلاق اسلامی، احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، قم: معارف، 1383-
5- کاوشی نو در اخلاق اسلامی، [ایة الله] حسین مظاهری، مترجم: محمّد رضا آژیر، تهران: ذکر، 1382-
6- خطوط کلّی اخلاق در قرآن، مصطفی پاینده، قم: اُسوه، 1375-
7- سرچشمه های اخلاق، محمّد جواد اعتصامی، رادنگار، 1383-
8- درباره قرآن، [علّامه] محمّد تقی جعفری، تهران: پیام آزادی، 1378-
9- هفده گفتار در علوم قرآنی، شیخ ابو الفتوح رازی و ملّا محسن فیض کاشانی و شیخ محمّد جواد بلاغی، مترجم: سید حسین حسینی، تهران: بدر، 1378-
----------------------------------------
نظرات شما عزیزان:
